Παπαματθαίου Μάρνυ
Το υπουργείο Παιδείας επανέρχεται σε ένα ακόμη θέμα που είχε ξεσηκώσει θύελλα αντιδράσεων στον χώρο της ανώτατης εκπαίδευσης και αλλάζει το θεσμικό πλαίσιο στον χώρο των μεταπτυχιακών προγραμμάτων (ΠΜΣ). Προς αυτή την κατεύθυνση, η υφυπουργός Παιδείας και αρμόδια για τον τομέα αυτό κυρία Σία Αναγνωστοπούλου έστειλε την Κυριακή στις διοικήσεις των πανεπιστημίων «ερωτηματολόγιο» 20 σημείων, ζητώντας τις απαντήσεις τους ως τις 30 Απριλίου.
Η κυβέρνηση προ διμήνου είχε καταθέσει πρόταση νομοθετικής ρύθμισης για το θέμα με στόχο να καταργήσει τις αμοιβές των καθηγητών που διδάσκουν σε μεταπτυχιακά προγράμματα.
Η διάταξη αποσύρθηκε αφού προκάλεσε πλήθος αντιδράσεων. Ανέφερε ότι «καταργείται η αμοιβή στους καθηγητές των ΑΕΙ που διδάσκουν στα μεταπτυχιακά, με στόχο να προσληφθούν νέοι επιστήμονες». Συνέδεε δηλαδή την πρόσληψη νέων επιστημόνων στα ΑΕΙ με την «απομάκρυνση» των παλαιών, προκαλώντας τριβές.
Η κυρία Αναγνωστοπούλου επανέρχεται τώρα με κείμενο «διαπιστώσεων» και προβληματισμών που έστειλε προς τα ΑΕΙ.
Πάντως, όπως έλεγαν πρυτάνεις που σχολίαζαν το θέμα στο «Βήμα», «η διατύπωση κάποιων ερωτήσεων υποδηλώνει και τις επιθυμητές απαντήσεις».
Το κείμενο που έστειλε η υφυπουργός Παιδείας και έχει στη διάθεσή του «Το Βήμα» είναι:
«Διαπιστώσεις
1. Στα ελληνικά Πανεπιστήμια και ΤΕΙ προσφέρονται σήμερα 737 ΠΜΣ, εκ των οποίων 628 σε Τμήματα των Πανεπιστημίων (85% του συνόλου) και 109 σε Τμήματα των ΤΕΙ (15% του συνόλου).
2. Τα ΠΜΣ αποτελούν ένα κρίσιμο συστατικό της ανώτατης εκπαίδευσης, καθώς συνδυάζουν την υψηλή εξειδίκευση σε επιμέρους γνωστικά πεδία με την έρευνα που διεξάγεται σε αυτά από το επιστημονικό δυναμικό των ιδρυμάτων και, ταυτόχρονα, μπορούν να αποτελέσουν μια πύλη εξωστρέφειας του εκπαιδευτικού μας συστήματος.
3. Αν και η χώρα διαθέτει μια εμπειρία λειτουργίας ΠΜΣ τριών περίπου δεκαετιών, η ανάπτυξη των περισσότερων προγραμμάτων έγινε κατά τα τελευταία χρόνια.
4. Το μεγαλύτερο ποσοστό των ΠΜΣ θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως πολύ υψηλού επιπέδου, γεγονός που συμβάλλει στη διαμόρφωση εξειδικευμένου προσωπικού και δημιουργεί προϋποθέσεις ανάπτυξης βασισμένης στη γνώση.
5. Σε ένα σημαντικό, όμως, αριθμό ΠΜΣ έχουν παρατηρηθεί εξαιρετικά σοβαρά προβλήματα, τα οποία σχετίζονται με την ποσότητα των ΠΜΣ που λειτουργούν σε ένα Τμήμα, τις συχνά δυσδιάκριτες διαφοροποιήσεις ως προς το γνωστικό αντικείμενο διαφορετικών ΠΜΣ του ίδιου Τμήματος, το επίπεδο των μαθημάτων που διδάσκονται σε ΠΜΣ και αντιστοιχούν σε προπτυχιακά μαθήματα. Σε ορισμένες δε περιπτώσεις η ενασχόληση μελών ΔΕΠ σε περισσότερα ΠΜΣ δημιουργεί ερωτηματικά ως προς τη δυνατότητά τους να ασκούν ταυτόχρονα με την απαιτούμενη αφοσίωση και αποτελεσματικότητα τις εκπαιδευτικές τους υποχρεώσεις στα προπτυχιακά μαθήματα καθώς και να ανταποκρίνονται στα ερευνητικά τους καθήκοντα.
6. Από το σύνολο των ΠΜΣ, δωρεάν είναι τα 214 (29%) και με δίδακτρα τα 523 (71%). Στα ΤΕΙ το σύνολο των ΠΜΣ είναι με δίδακτρα.
7. Το ύψος των διδάκτρων κυμαίνεται από λίγες εκατοντάδες ευρώ μέχρι και αρκετά πάνω από 10.000 ευρώ.
8. Το συνολικό ποσό που εισπράττουν όλα τα ΠΜΣ με δίδακτρα ανέρχεται σε αρκετές δεκάδες εκατομμύρια ευρώ ετησίως. Από αυτά, σύμφωνα με το άρ. 8 του Ν.3685/2008, το 25% δίνεται για κάλυψη λειτουργικών εξόδων των ιδρυμάτων στο πλαίσιο των οποίων λειτουργούν τα ΠΜΣ. Το 10% είναι παρακράτηση των ΕΛΚΕ. Το υπόλοιπο 65% καλύπτει λειτουργικά έξοδα του ίδιου του ΠΜΣ, στα οποία περιλαμβάνονται και αμοιβές προσωπικού.
9. Οι αμοιβές προσωπικού, ως ποσοστό των λειτουργικών εξόδων, παρουσιάζουν εύρος από 15% έως 100% του προϋπολογισμού του ΠΜΣ. Ειδικότερα, οι αμοιβές διδασκόντων, σε όσες περιπτώσεις διαχωρίζονται από τις υπόλοιπες αμοιβές, παρουσιάζουν εύρος από 0% (ΠΜΣ με δίδακτρα αλλά χωρίς αμοιβές διδασκόντων) έως πάνω από 90% του προϋπολογισμού του ΠΜΣ.
Επειδή η τεράστια ανομοιογένεια που παρατηρείται στη δομή αλλά και τη χρήση των πόρων αρκετών ΠΜΣ ενέχει τον κίνδυνο να υπονομευτεί η συνολικότερη λειτουργία του θεσμού των μεταπτυχιακών σπουδών, με ταυτόχρονη υποβάθμιση της διδασκαλίας των προπτυχιακών μαθημάτων και με εξαιρετικά δυσμενείς επιπτώσεις στην ποιότητα πολλών υψηλού επιπέδου ΠΜΣ, θα πρέπει να επανακαθοριστούν με σαφήνεια τα ακαδημαϊκά και λειτουργικά κριτήρια των Προγραμμάτων Μεταπτυχιακών Σπουδών.
Για αυτόν τον επανακαθορισμό θα ήταν ιδιαίτερα χρήσιμη η γνώμη των πρυτάνεων των πανεπιστημίων και των προέδρων των ΤΕΙ ως προς τα παρακάτω ερωτήματα:
1. Με ποιες διαδικασίες επιλέγεται ένα συγκεκριμένο (και συχνά εξειδικευμένο) επιστημονικό πεδίο για την ίδρυση ενός ΠΜΣ; Υπάρχει ιδρυματική «στρατηγική» ή κατεύθυνση για τη δημιουργία νέων ΠΜΣ, και αν ναι, σε τι συνίσταται;
2. Υπάρχει και ποιος πρέπει να είναι ο ελάχιστος αριθμός μελών ΔΕΠ ενός Τμήματος για να ιδρυθεί ένα αυτοδύναμο ΠΜΣ;
3. Πόσες ώρες εβδομαδιαίως μπορεί να διδάξει ένας μέλος ΔΕΠ σε ΠΜΣ επιπλέον των τυπικών υποχρεώσεών του χωρίς να παρακωλύονται οι διδακτικές και ερευνητικές του δραστηριότητες;
4. Υπάρχει και με ποια κριτήρια θα πρέπει να ορίζεται ανώτατος αριθμός ΠΜΣ ανά Τμήμα;
5. Ποια είναι τα κριτήρια αξιολόγησης της ποιότητας των ΠΜΣ; Από ποια όργανα, πόσο συχνά και με ποιες διαδικασίες υλοποιείται η αξιολόγηση;
6. Με ποια κριτήρια ένα Τμήμα οργανώνει δωρεάν ΠΜΣ;
7. Με ποια κριτήρια ένα Τμήμα οργανώνει ΠΜΣ με δίδακτρα;
8. Με ποια μέθοδο υπολογίζεται το κόστος ενός ΠΜΣ και τι περιλαμβάνει;
9. Υπάρχει και με ποια κριτήρια πρέπει να ορίζεται ανώτατο όριο διδάκτρων στα ΠΜΣ;
10. Η άποψη ότι "τα δίδακτρα τα καθορίζει η αγορά" (δηλαδή, θα χρεώνονται τόσα δίδακτρα όσο υπάρχουν διατεθειμένοι φοιτητές να τα πληρώσουν) θα μπορούσε να αποτελέσει θέση του δημόσιου πανεπιστημίου;
11. Αν υπήρχε ανώτατο όριο στα δίδακτρα, ποιο ύψος εκτιμάτε ότι δεν θα επηρέαζε τη λειτουργία των σημερινών ΠΜΣ και ταυτόχρονα θα λάμβανε υπόψη τις οικονομικές συνθήκες διαβίωσης των φοιτητών;
12. Θα μπορούσαν οι υποτροφίες με οικονομικά κριτήρια (π.χ. ένας αριθμός δωρεάν θέσεων σε κάθε ΠΜΣ) να αποτελέσουν μέθοδο στοιχειώδους διασφάλισης του δικαιώματος σε μεταπτυχιακές σπουδές για φοιτητές με οικονομική αδυναμία; Μπορείτε να προτείνετε άλλα μέτρα;
13. Τι ποσοστό των διδάκτρων πρέπει να διοχετεύεται στη φοιτητική μέριμνα και σε υποτροφίες; Ποιες δράσεις φοιτητικής μέριμνας θα θεωρούσατε πιο ουσιαστικές;
14. Ποιο εκτιμάται ότι θα πρέπει να είναι το ανώτατο όριο ωριαίας αποζημίωσης των μελών ΔΕΠ για διδασκαλία σε ΠΜΣ πέραν των βασικών υποχρεώσεών του;
15. Εάν υποθέσουμε ότι η πρόσθετη αμοιβή που θα μπορεί να λαμβάνει ένα μέλος ΔΕΠ για τα μαθήματα που διδάσκει επιπλέον των νόμιμων υποχρεώσεών του δεν μπορεί να υπερβαίνει το 15% των αποδοχών του, πώς υπολογίζονται τα λειτουργικά έξοδα των ΠΜΣ και ποιες συγκεκριμένες κατηγορίες περιλαμβάνουν αναλυτικά;
16. Τι είδους λειτουργικές δαπάνες των Τμημάτων καλύπτουν τα ΠΜΣ από το 65% του προϋπολογισμού τους (πέρα από τις αμοιβές διδασκαλίας);
17. Με ποιον τρόπο μπορούν να αξιοποιηθούν οι μεταδιδάκτορες νέοι επιστήμονες στη διδασκαλία των ΠΜΣ;
18. Ποιες ενέργειες, διαδικασίες ή ρυθμίσεις των συλλογικών οργάνων των ΑΕΙ πιστεύετε ότι απαιτούνται προκειμένου να αντιμετωπιστούν τα προβλήματα που αναφέρονται και να διασφαλιστεί η ποιότητα και το υψηλό ακαδημαϊκό επίπεδο των ΠΜΣ;
19. Ποιες πιστεύετε ότι είναι οι προϋποθέσεις για τα πανεπιστήμια ώστε να αξιοποιήσουν το επιστημονικό τους δυναμικό και να αναπτύξουν με επιτυχία ξενόγλωσσα ΠΜΣ στα οποία να προσελκύουν φοιτητές από το εξωτερικό;
20. Τι άλλες προτάσεις θα θέλατε να κάνετε προς το υπουργείο σε σχέση με τη λειτουργία των ΠΜΣ;
