Κάθε Οδικός Χάρτης Εξέλιξης της Τεχνολογίας (στα αγγλικά Future Technology Roadmap ή συντομότερα FTR) αποτελεί ένα αποτελεσματικό εργαλείο για τη λήψη στρατηγικών αποφάσεων σε τομείς έρευνας και ανάπτυξης, επιστήμης και τεχνολογίας σε επίπεδο εκπαιδευτικού ή ερευνητικού ιδρύματος, φέρνοντας κοντά όλους τους εμπλεκόμενους και καθιστώντας τους συνδιαμορφωτές οραμάτων και στόχων και κοινωνούς αυτών των στρατηγικών αποφάσεων και των βημάτων που πρέπει να γίνουν για την επιτυχή ολοκλήρωσή τους. Είναι προφανές ότι ένα σχέδιο μελλοντικής ανάπτυξης δεν προφητεύει τις μελλοντικές ανακαλύψεις της επιστήμης και της τεχνολογίας: αντίθετα, προβλέπει και διατυπώνει τα στοιχεία εκείνα που απαιτούνται για να αντιμετωπιστούν οι μελλοντικές τεχνολογικές ανάγκες και εξελίξεις. Περιγράφει ένα συγκεκριμένο μέλλον, με βάση το κοινό όραμα των ανθρώπων που εργάστηκαν για την ανάπτυξη του FTR και παρέχει ένα πλαίσιο για την τεχνολογική πραγματοποίησή του.
Το FTR είναι ένα χρήσιμο εργαλείο που υποστηρίζει τη στρατηγική ανάπτυξη της επιστήμης και τεχνολογίας (S&T) και παρέχει ισορροπία ανάμεσα στις μελλοντικές απαιτήσεις της αγοράς (market pull) και των επιστημονικών και τεχνολογικών ικανοτήτων (technology push) ενός ακαδημαϊκού - ερευνητικού οργανισμού.
Το πρώτο FTR αναπτύχθηκε και προωθήθηκε από τη Motorola, μια εταιρεία του κλάδου της ηλεκτρονικής, στα τέλη της δεκαετίας του 1970, με σκοπό την ενίσχυση του τομέα ανάπτυξης νέων προϊόντων. Από τότε η εφαρμογή του FTR έχει αυξηθεί με γρήγορους ρυθμούς στη βιομηχανία και στις επιχειρήσεις, ενώ από τη δεκαετία του 1990 έχει προσελκύσει το ενδιαφέρον των ερευνητικών ινστιτούτων αλλά και κάποιων ακαδημαϊκών οργανισμών, για τη μελλοντική διερεύνηση των κατευθύνσεων της έρευνας και των τεχνολογικών εξελίξεων που θα επηρεάσουν αυτές τις κατευθύνσεις. Ετσι, θα είναι δυνατόν να προσδιοριστούν οι δυνητικές ερευνητικές περιοχές-κλειδιά στη βασική κι εφαρμοσμένη έρευνα και να ενθαρρυνθεί η Ε&Α διαφορετικών επιστημονικών περιοχών. Παρόλο που κάθε οργανισμός την εφαρμόζει για τους δικούς του προφανώς λόγους, οι βασικοί στόχοι αυτής της σχεδίασης περιλαμβάνουν σχεδόν πάντα τα παρακάτω:
• Αναγνώριση υπαρχόντων κενών (σε τεχνολογικές ικανότητες και δεξιότητες).
• Ιεράρχηση προτεραιοτήτων.
• Θέσπιση στόχων/δημιουργία σχεδίων δράσης.
• Αποτελεσματική επικοινωνία μέσα στον οργανισμό.
Με άλλα λόγια ένα FTR μπορεί να θεωρηθεί η εκτεταμένη εξέταση του μέλλοντος ενός επιλεγμένου ερευνητικού ή τεχνολογικού τομέα, η οποία αποτελείται από τη συλλογική προσδοκία της εξέλιξης στον τομέα αυτό. Το αποτέλεσμα μιας εφαρμογής FTR είναι η κοινή διατύπωση των εξελικτικών όρων μιας διεπιστημονικής περιοχής όσον αφορά:
• Την πρόβλεψη των ερευνητικών προτεραιοτήτων και τάσεων.
• Τον σχεδιασμό των ερευνητικών δραστηριοτήτων.
• Τις προδιαγραφές των κριτηρίων για τη δρομολόγηση ερευνητικών επιλογών.
Στο επόμενο διάστημα καλούνται τα πανεπιστήμια να ξεδιπλώσουν τις στρατηγικές τους προκειμένου να μπορέσουν να απορροφήσουν αποδοτικά, τους πόρους του νέου ΕΣΠΑ. Υπολογίζω συνδυάζοντας όλα τα προγράμματα θα υπάρξει ένα ποσό περίπου 2 δισ., το οποίο να συνδυάζει την έρευνα με την καινοτομία και την επιχειρηματικότητα. Βασικές προτεραιότητες κατά τη γνώμη μου θα πρέπει να είναι ποια κομμάτια της ερευνητικής στρατηγικής (υποδομές, εξοπλισμός, ανθρώπινοι πόροι) έχουν σημαντικές πιθανότητες να χρηματοδοτηθούν εξω-ιδρυματικά με ποσά που μπορούν να οδηγήσουν στη βιωσιμότητα, όταν τελειώσει το νέο ΕΣΠΑ. Και επίσης, ποια γνώση και ποιες ικανότητες μπορούν να αξιοποιηθούν για να δημιουργήσουν έσοδα από παροχή υπηρεσιών και τι μερίδιο αυτών θα τροφοδοτήσει την κύρια ερευνητική δραστηριότητα. Το ξέρω ότι ο νέος υπουργός Παιδείας Νίκος Φίλης πρωτοδιαβάζει (αν διαβάσει το κείμενο αυτό) τέτοια πράγματα. Ομως θα πρέπει να ξέρει ότι είναι υπουργός Παιδείας μιας ευρωπαϊκής χώρας το έτος 2016, και αυτά είναι θέματα κοινής πρακτικής για όλα σχεδόν τα κράτη. προβληματιστεί από το κείμενο.
* Ο κ. Δημήτρης Κουρέτας είναι καθηγητής στο Τμήμα Βιοχημείας-Βιοτεχνολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, πρώην αναπληρωτής πρύτανης.
